خرما

میوه درخت خرما (نخل)
نام فارسی: خرما
نام عربی: تَمر(1)
نام سنتی: خرما، رطب، تَمر]2[
نام عمومی: Date palm، Date]1و3[
نام علمی: Phoenix dactylifera L. (3
خانواده:  Arecaceae (3

ریخت شناسی:
درخت خرما دو پایه و تا ارتفاع 25 متر است. تنه بدون انشعاب و استوانه ای دارد. انتهای ساقه دارای برگ می باشد. برگ ها بزرگ، پَرمانند هستند و به طول 6 متر می رسند. برگ ها به مرور زمان از حالت پهنک کامل به صورت قطعات شانه ای در می آیند.
گل ها (رژیم خرما) کوچک، معطر در کنار برگ های انتهای ساقه ظاهر می شوند. گل ماده سفید و گل نر شیری رنگ است. هر خوشه گل بین 6 تا 10 هزار عدد گل دارد.
میوه خرما مستطیلی شکل، دارای بخش گوشتی شیرین، خوش طعم و هسته بسیار سخت است. میوه های رسیده پوسته ای نازک و قهوه ای دارد. میزان محصول نخل ها ممکن است تا 100 کیلوگرم هم برسد.(1)

پراکنش خرما در جهان و ایران
در بسیاری از نقاط گرم دنیا و بیش از 30 کشور جهان از جمله عربستان سعودی، عراق، سوریه، هند، بعضی کشورهای آفریقایی و ایران خرما کشت و مورد بهره برداری قرار می گیرد. (1) محدوده توزیع خرما در جهان بین ناحیه 10درجه شمالی (سومالی) تا 39 درجه شمالی (ترکمنستان) قرار دارد و نواحی مساعدتر بین 24درجه شمالی و 34درجه شمالی (مراکش، تونس، لیبی، مصر، عراق، ایران و ...) میباشند. (5)
طبق آمار سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) 10 کشور برتر صادرکننده خرمای جهان در سال 2011 به ترتیب مصر، عربستان صعودی، ایران، امارات متحده عربی، الجزایر، پاکستان، عراق، عمان، تونس و چین می باشند. (4)
در جهان 2000 واریته خرما وجود دارد و در ایران 600-400 نوع از این واریته¬ها و در بیش از چهارده استان از جمله جهرم، بم، کرمان، اهواز، آبادان، خرمشهر، قصر شیرین، میناب و بلوچستان خرما وجود دارد. خرمای ایران در جهان از کیفیت خوبی برخوردار است و حدود 18 درصد خرمای جهان را تأمین می کند. (1،5)

تاریخچه:
اگرچه منشأ اولیه گیاه دقیقاً مشخص نیست (بین نواحی بین النهرین، عربستان، شمال آفریقا و هندوستان اختلاف است)، محققان پیدایش درخت خرما را مربوط به دوران دوم زمین شناسی می دانند. در دالمای ابوظبی قدیمی ترین دانه خرما مربوط به 5110 سال قبل از میلاد مسیح یافت شده است.(1،5)

اجزاء و خواص خرما:
قبل از هر چیز این نکته مهم را به یاد داشته باشید که خرما ممکن است بر اساس محل کشت و زمان کشت خواص مختلفی را نشان دهد. از خرما مواد گوناگونی استخراج و خواص مختلفی بیان شده است که بعضی از مهم-ترین آن¬ها به شرح زیر می باشند:
 میوه خرما درصد بالایی کربوهیدرات (88-44%)، چربی (0.5-0.2%)، 15 نوع نمک، پروتئین (5.6-2.3%)، ویتامین، درصد بالایی فیبر (11.5-6.4%)، رنگدانه و تانن دارد. به هر حال، آزمایش های مختلف نشان داده است که محتویات و حجم میوه خرما بستگی به گونه های کشت شده دارد.
قندهای موجود در خرمای تر و خشک،فروکتوز، گلوکوز و سوکروز هستند. فروکتوز نسبت به گلوکوز دو برابر شیرین تر است و سبب حس سیری و کاهش مصرف کالری می شود. در یک مطالعه میزان قند خرمای تر 43.4 گرم در 100 گرم و در خرمای خشک 64.1 گرم در 100 گرم تشخیص داده شد. قند و موسیلاژ آن می تواند اثرات ضد سرفه و نرم کننده سینه داشته باشد.
پروتئین خرمادارای 23 نوع آمینو اسید است، بنابراین آمینواسیدهای ضروری را داراست.
 فیبر یا الیاف خرما از جمله پکتین می تواند به کاهش چربی کمک کند.
 آهن موجود در خرما برای کم خونی مفید است.
منیزیم موجود در خرما می تواند اثر ضد سرطانی داشته باشد.
سلنیم، ویتامین E، فلاونوئیدها و تانن های موجود در خرما هم اثرات آنتی اکسیدانی دارد.
فسفر موجود در خرما برای فعالیت های فکری مفید است.
تانن قابل توجه موجود در خرما می تواند به عنوان پاک کننده بدن، تنظیم انعقاد و جریان خون و در مشکلات روده ای مصرف شود.
کورتون گیاهی موجود در خرما اثرات ضد حساسیت دارد.
خرما دارای اثرات خنثی کننده اسید بیش از حد معده است.
خرما به تنهایی یا به همراه لبنیات و یا گردو و بادام، برای فعالیت های سنگین و نیازمند انرژی، روزه داری و خستگی مفرط بسیار مفید است. هر 100 گرم میوه خرما حداقل 280 کیلوکالری انرژی دارد که بسیار بالاست. اثر انرژی خرما در بدن به سرعت ظاهر می شود.
در طب عامیانه و همچنین آزمایشات حیوانی خواص مختلفی از خرما از جمله بهبود خواب (به تنهایی یا همراه با شیر)، تقویت قوه بینایی و شنوایی، ضد میکروب، ضد قارچ، تقویت سیستم ایمنی و اعصاب، افزایش شیر مادران و آرامش در دوران بارداری، هضم کننده غذا، مقوی معده، حفاظت کننده کبدی، رفع عطش، ضد اسهال و ضد سم الکل گزارش شده است.(1،5)
 دانه گرده خرما در طب سنتی و عامیانه ایران و جهان جهت افزایش قوه باروری مصرف می شده است. امروزه ترکیبات استروژنی آن به ثبت رسیده است و در تحقیقات آزمایشگاهی در موش های آزمایشگاهی اثرات گونادوتروپی ایجاد شده است. (1،11،12)
 ریشه درخت خرما در دندان درد کاربرد داشته است.
 صمغ درخت خرما در هندوستان در درمان اسهال و بعضی مشکلات ادراری کاربرد داشته است. (1)

خواص خرما در طب سنتی:
در دیدگاه طب سنتی میوه خرما از ابتدای شکل گیری تا انتها به 7 مرحله تقسیم می¬شود که هر کدام خواص و کاربرد خود را در طب سنتی دارند ولی بیشتر خواص بیان شده در مورد خرما مربوط به مرحله ششم (رطب (خرمای تر) و هفتم (تمر (خرمای خشک) می باشد که البته خواص مشابه زیادی دارند. بر حسب مکان شکل گیری هم خواص ممکن است تغییر کنند. به عقیده عقیلی خراسانی، دانشمند بزرگ طب سنتی، جهرم (فارس) بهترین مکان شکل گیری خرما و بعد از آن عمان است. (2)
رطب گرم در دوم و تر در اول است. مداومت در خوردن آن با مغز بادام به غایت چاق کننده بدن، محرک قوه باه، تقویت کننده کلیه، کمر و ملین طبع است. می تواند مضر دندان، چشم، حنجره و صوت باشد و افراط در خوردن آن ایجادکننده سردرد و مصلح آن کاهو با سرکه و خیار و سکنجبین است. (2) خرمای تر اقسام گوناگون دارد و بدتر از همه برای مزاج، خرمایی است که جسم آن سنگین تر و حرارت و شیرینی آن بیشتر باشد البته کسانی که مزاجشان گرم نیست و اعضای درونی آن ها هم ضعیف نیست و تحریک نمی شوند با خوردن خرمای تر چاق می شوند و نیازی به مصلح ندارند. (10)
تمر در دوم گرم (و بعضی در اول گرم) و در اول خشک (و بعضی در اول تر) دانسته اند. به عقیده حکمای گذشته، غذائیت بالایی دارد و خون پاکیزه تولید می کند. افزاینده منی و میل جنسی است. جهت سستی، لقوه، خستگی و تقویت کلیه لاغر شده به کار می رود. صورت را باطراوت می کند. در بیماری های سرد و بلغمی، کمردرد، درد سرین و سایر بیماری های مفصلی و بیماری های ریوی سرد مفید است. (7،9،2)
ناشتاخوردن خرما، برای از بین بردن کرم های گوارشی مفید است.
خوردن خرمای نارس به صورت ناشتا و نوشیدن آب پس از آن بدن را فربه و اگر آب نیاشامد لاغر می کند. (8)
آشامیدن آب جوشانده میوه خرما با حلبه (شنبلیله) جهت تب بلغم و شکستن سنگ کلیه مجرب است.
خوردن میوه خرمابا برنج جهت چاق کردن افراد لاغر مفید است. (2)
خوردن شیر تازه و سپس خیساندن تمر در شیر تازه (دوشیده) همراه با دارچین در تقویت نیروی جنسی بسیار مفید است.
خوردن مداوم تمر با مغز بادام چاق کننده، محرک نیروی جنسی، ملین و مقوی کلیه است.
در کتب سنتی برای هسته خرما نیز خواص گوناگونی نوشته شده است از جمله این که نوشیدن جوشانده¬ی آن جهت شکستن سنگ کیسه صفرا، ساییده آن برای رفع اسهال و پودر سوخته آن برای زخم به کار می رود. (2،5)

میزان مصرف خرما:
خرما خوراکی رایج مصرفی در دنیا است و دوز مشخصی برای مصرف بیان نشده است اما بهتر است در مصرف آن افراط نشود و با توجه به شرایط مزاجی گفته¬شده در طب سنتی استفاده شود. (به بخش عوارض جانبی مراجعه کنید.)(1)

عوارض جانبی:
با توجه به این که خرما دارای مقدار زیادی قند است، نباید در مصرف آن افراط کرد. افراد دیابتی هم باید در مصرف آن احتیاط کنند.
مصرف بیش از حد خرما می تواند باعث چاقی شود.
مصرف بیش از حد خرما می تواند موجب پوسیدگی دندان شود.(1)
میوه خرما دارای مواد حساسیت زا است اما در یک مطالعه علمی مصرف کنندگان به طرق مختلف به عصاره های خرما واکنش نشان دادند. از آنجایی که بیماران حساس به یک ماده حساسیت زا به سایر مواد حساسیت زای مشابه حساسیت دارند، موضوع حساسیت متقاطع (cross-reaction) اهمیت دارد. خرما حساسیت متقاطع با میوه هایی مثل سیب، زردآلو، مارچوبه، آئوکادو، موز، کیوی، هندوانه، لوبیاسبز، کرفس، انبه، انجیر، هلو، زیتون، توت فرنگی و سیب زمینی دارد.(5)
خرما هضم سنگین و دشواری دارد و از دیدگاه طب سنتی زیادخوردن خرما در گرم مزاجان و سرزمین های گرم مضرتر است و برای دندان، چشم، حنجره مضر و باعث تولید خون سوخته و سوداوی و ایجاد سردرد می شود. در محل هایی که خرما نمی روید هم زیاده روی در مصرف خرما جایز نیست. (2و7،5)
از دیدگاه طب سنتی همچنین زیادخوردن خرما می تواند موجب زخم دهان و خفگی هم بشود. بادام پوست کنده، آب انار، سکنجبین و شستن دهان با آب گرم به همراه سماق، جویدن ترخون و نگهداشتن آن در دهان، مصلح آن است. (9،5)

مصرف خرما در بارداری و شیردهی
خرما یکی از مناسب ترین خوراکی ها در دوران بارداری و شیردهی است و می توان با توجه به مزاج و در حد مصرف رایج، آن را مصرف کرد. (1)
در مقاله ای که دانشمندان ایرانی در سال 2010 به چاپ رساندند مصرف عسل خرما در طی وضع حمل در بهبود زایمان هنگام تولد اولین فرزند مؤثر بوده است. (5)

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: